മഹാഭാരതത്തിലെ സൗഹൃദത്തിൽ അടങ്ങിയിരിക്കുന്ന നൈതിക മൂല്യങ്ങൾ

അശ്വതി. എം

പ്രബന്ധസംഗ്രഹം

മഹാഭാരതം സ്നേഹത്തിന്റെയും ധർമ്മത്തിന്റെയും അദ്വിതീയമായ ചിന്തകൾ അടങ്ങിയ മഹത്തായ ഭാരതീയ മഹാകാവ്യമാണ്. ഇതിൽ പ്രതിപാദിച്ചിരിക്കുന്ന സൌഹൃദബന്ധങ്ങൾ – പ്രത്യേകിച്ച് കൃഷ്ണനും അർജുനനും, കർണ്ണനും ദുര്യോധനനും, ദ്രൌപദിയും കൃഷ്ണനും തമ്മിലുള്ള ബന്ധങ്ങൾ – സൌഹൃദത്തിൽ അടങ്ങിയിരിക്കുന്ന ധാർമ്മിക മൂല്യങ്ങൾ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു.

ഈ പ്രബന്ധം മഹാഭാരതത്തിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്ന സൌഹൃദബന്ധങ്ങളെ വിശകലനം ചെയ്യുന്നു. ഈ പഠനം മനംനിറയെ ഒരു സന്ദേശം നൽകുന്നു. സൌഹൃദം പുണ്യബന്ധമായിരിക്കണമെങ്കിലും അതിന് ധർമ്മത്തിന്റെ മാർഗത്തിൽ നിൽക്കുന്ന ഉത്തരവാദിത്തം വേണം. അതായത്, സ്നേഹവും വിശ്വാസവും മാത്രമല്ല; അതിന് നയമായിരിക്കേണ്ടത് ധാർമ്മികതയാകണം.

താക്കോൽ വാക്കുകൾ : സൌഹൃദം, മഹാഭാരതം,ധാർമിക മൂല്യങ്ങൾ,കൃഷ്ണൻ

ആമുഖം

വിശ്വാസത്തിലും പരസ്പര സഹകരണത്തിലും    നിലനിൽക്കുന്ന ബന്ധമാണ് സൌഹൃദം. ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വിലയേറിയ ബന്ധങ്ങളിലൊന്നാണ് ഇത്. സന്തോഷവും ആശ്വാസവും നൽകുന്ന സൌഹൃദം ഒരാളുടെ ആന്തരിക സമാധാ നത്തിനും ഉതകുന്നതാണെന്ന് തെളിയിക്കുന്നു. സുഹൃത്തുക്കൾ സന്തോഷ ത്തിന്റെയും ദുഃഖത്തിന്റെയും സമയങ്ങൾ പങ്കിടുന്നു, കഠിന സമയങ്ങളിൽ  അന്യോന്യം സഹാ യിക്കുന്നു,  അങ്ങനെ പരസ്പരം വളരാൻ പ്രചോദനം നൽകുന്നു.

സത്യവും ദയയും മാന്യതയും അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ് സത്യസന്ധമായ സൌഹൃദം. കൂടെ സമയം ചെലവഴിക്കുന്നതിൽ മാത്രമല്ല, ഓരോ  പ്രതിസന്ധിയിലും ഒപ്പം നിൽക്കുന്നതിലാണ് യഥാർത്ഥ സൌഹൃദം നിലനിൽക്കുന്നത്. നല്ല സുഹൃത്തുക്കൾ  അന്യോന്യം വിലയിരുത്താതെ കേൾക്കുകയും പിന്തുണയ്ക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

സൌഹൃദം ജീവിതത്തെ സമ്പന്നമാക്കുന്നു, മൂല്യങ്ങൾ പഠിപ്പിക്കുന്നു, ജീവിതയാത്രയെ അർത്ഥവത്തും ആസ്വാദ്യവുമാക്കുന്നു. ഒരു സത്യസന്ധ സുഹൃത്ത് എന്നാൽ  ഒരാളെ സ്നേഹിക്കുകയും ബഹുമാനിക്കുകയും ചെയ്യുകയും എല്ലാ സാഹ ചര്യങ്ങളിലും ഒപ്പം നിൽക്കുകയും ചെയ്യുന്നവനാണ്.

സൌഹൃദം നൽകുന്ന ചില പ്രധാന ഗുണങ്ങൾ:

●       സന്തോഷവും പ്രചോദനവുമുള്ള അനുഭവങ്ങൾ

●       വികാരപരമായ പിന്തുണ

●       മാനസികസമ്മർദത്തിൽ കുറവ്

●       ആത്മവിശ്വാസ വർധനം

●       പഠനവും പങ്കിടലും

●       മെച്ചപ്പെട്ട  ആരോഗ്യാവസ്ഥ

●       സാമൂഹിക നൈപുണ്യം മെച്ചപ്പെടൽ

സൌഹൃദത്തിന്റെ മൂല്യത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ചില സംസ്കൃത പ്രയോഗങ്ങൾ താഴെ ചേർക്കുന്നു :

“मित्रं प्राणसमं स्मृतम्।” – സത്യസന്ധനായ സുഹൃത്ത് ജീവനെപ്പോലെ പ്രിയപ്പെട്ടവനാണ്. ¹

“सखेभ्यः सर्वदा आनन्दः।” – സുഹൃത്തുക്കൾ കൊണ്ട് എന്നും ആനന്ദം ഉണ്ടാകുന്നു.²

“मित्रस्य चक्षुषा सर्वाणि भूतानि समीक्षन्ताम्।” – സ്നേഹത്തോടെയും സൌഹൃദത്തോടെയും എല്ലാ ജീവികളെയും കാണാനാകട്ടെ. 3

മഹാഭാരതത്തിലെ സൗഹൃദത്തിലെ നൈതിക മൂല്യങ്ങൾ

ഭാരതീയ ഇതിഹാസങ്ങളായ രാമായണവും മഹാഭാരതവും  പുരാണകഥകളെ, ചരിത്രത്തെ, നൈതികപാഠങ്ങളെയും സമന്വയിപ്പിച്ചുകൊണ്ടുള്ള വലിയ ആഖ്യാനങ്ങളാണ്. ഈ കഥകളിൽ സൌഹൃദം എന്നത് പ്രധാനപ്പെട്ടൊരു വിഷയ മായി ഉദിച്ച് കാണാം. സൌഹൃദത്തിലൂടെ വിവിധ ജീവിതപാഠങ്ങൾ ഇതിഹാസ ങ്ങൾ നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നു.

രാമായണത്തേക്കാൾ കൂടുതൽ കഥാപാത്രങ്ങളും സംഭവങ്ങളുമുള്ളതിനാൽ, ഈ വിഷയത്തിൽ മഹാഭാരതത്തിന് മുൻതൂക്കം നൽകാവുന്നതാണ്. മഹാഭാരത ത്തിലെ നിരവധി സംഭവങ്ങൾ സൌഹൃദത്തിന്റെ മഹത്വം വിവരിക്കുന്നു.

1. വിശ്വാസവും വിശ്വസ്തതയും

കൃഷ്ണനും അർജ്ജുനനും ഇടയിലെ സൌഹൃദം പരസ്പര വിശ്വാസത്തിൽ ആധാരമാക്കിയതും സ്തുത്യർഹമായ വിശ്വസ്തതയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു നിലകൊള്ളുന്നു. കുരുക്ഷേത്ര യുദ്ധത്തിൽ കൃഷ്ണൻ അർജ്ജുനന്റെ കൂട്ടായി നിലകൊണ്ടത് യഥാർത്ഥ സൌഹൃദത്തിന്റെ ഉദാത്ത മാതൃകയാണ്.

2. ത്യാഗഭാവം

കർണ്ണനും ദുര്യോധനനും തമ്മിലുള്ള സൌഹൃദം ത്യാഗത്തിന്റെ പ്രതീകമാണ്. കർണ്ണൻ തന്റെ ജീവൻ പോലും ദാനം ചെയ്യാൻ തയ്യാറായിരുന്നുവെന്നത് ഈ ബന്ധത്തിന്റെ മഹത്വം കാണിക്കുന്നു. പാണ്ഡവരെ സഹായിക്കുന്നതിനായി കൃഷ്ണൻ തന്റെ സുഖസൌകര്യങ്ങൾ ഉപേക്ഷിക്കുകയും ചെയ്തു.

3. സത്യസന്ധത

സത്യസന്ധത ഒരു യഥാർത്ഥ സൌഹൃദത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനമാണ്. അർജ്ജുനന് കൃഷ്ണൻ യുദ്ധം തുടങ്ങുന്നതിനുമുമ്പ് സത്യസന്ധമായ ഉപദേശം നൽകി. തന്റെ ധർമ്മം അനുസ്മരിപ്പിച്ചുകൊണ്ട് കർശനമായ സത്യം പറയാനും കൃഷ്ണൻ പിന്നോക്കം നിന്നില്ല.

4. സമത്വവും ബഹുമാനവും

രാജാവായിട്ടും കൃഷ്ണൻ തന്റെ ബാല്യകാല സുഹൃത്തായ സുദാമനെ പ്രണയ പൂർവ്വം സ്വീകരിച്ചു, വലിയ ആദരവോടെ അന്വിതനാക്കി. സമ്പത്ത്, ജാതി തുടങ്ങിയതെല്ലാം അതിജീവിച്ച് ഒരു യഥാർത്ഥ സൌഹൃദം നിലനിൽക്കാ മെന്നതിന്റെ ഉദാഹരണമാണ് ഇത്. അർജ്ജുനനും കൃഷ്ണനെ സുഹൃത്തായും ഗുരുവായും ബഹുമാനത്തോടെ കാണുന്നുണ്ടായിരുന്നു.

5. സഹായ സന്നദ്ധത

കൃഷ്ണൻ അർജ്ജുനന്റെ  സാരഥിയായി കുരുക്ഷേത്രത്തിൽ പ്രവർത്തിച്ചത് സൌഹൃദത്തിന്‍റെ വലിയ ഉദാഹരണമാണ്. കർണ്ണൻ ദുര്യോധനനോടൊപ്പം എല്ലാ പ്രതിസന്ധികളിലും നിന്നിരുന്നു. അനുകൂല സാഹചര്യങ്ങളിലും പ്രതിസന്ധികളിലും  പരസ്പരം  പിന്തുണയ്ക്കുന്നതാണ് യഥാർത്ഥ സൌഹൃദം എന്ന് ഇതിലൂടെ നമുക്ക് മനസ്സിലാക്കാം.

6. കൂട്ടായ്മയും സഹകരണവും

പാണ്ഡവന്മാർ പരസ്പരം സഹകരിച്ചാണ് വിജയത്തിൽ എത്തിയത്. കൃഷ്ണനും അർജ്ജുനനും ചേർന്നാണ് യുദ്ധത്തിൽ വിജയം നേടിയത്. സൗഹൃദത്തിൽ സഹകരണം വലിയൊരു മൂല്യമാണ്.

7. ക്ഷമയും സഹിഷ്ണുതയും

സൌഹൃദം ചിലപ്പോൾ പരീക്ഷണങ്ങൾക്ക് വിധേയമാകാം. പക്ഷേ സഹിഷ്ണുതയും ക്ഷമയും മൂലം സൗഹൃദം നിലനിൽക്കും. ചെറിയ ദുരൂഹതകളും സംഘർഷങ്ങളും വലിയ സൌഹൃദങ്ങളെ തകർക്കരുതെന്ന് മഹാഭാരതം നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നു.

8. നിബന്ധനകളില്ലാത്ത പിന്തുണ

കൃഷ്ണനും ദ്രൌപദിയും തമ്മിലുള്ള സൌഹൃദം മഹാഭാരതത്തിലെ ഏറ്റവും മനോഹരവും ആഴമുള്ളതുമായ ബന്ധങ്ങളിലൊന്നാണ്. പരസ്പര വിശ്വാസം, ആത്മ ബന്ധം, ആത്മീയത എന്നിവയുടെ അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് അവരുടെ സൌഹൃദം നിലനിന്നത്.  ദ്രൌപദിയെ അപമാനിക്കാൻ ശ്രമിക്കുമ്പോൾ കൃഷ്ണൻ അവളെ അതിൽ നിന്ന് രക്ഷിച്ചത് അവരുടെ ബന്ധത്തിന്റെ സാക്ഷ്യമാണ്. ദ്രൌപദിയും കൃഷ്ണനെ ദൈവീക രക്ഷകൻ എന്ന നിലയിൽ വിശ്വസിച്ചു. ഈ സൌഹൃദം ആത്മീയതയും സ്നേഹവും ആത്മസമർപ്പണവുമാണ് പ്രതിനിധീ കരിക്കുന്നത്.

9. ധാർമികത

സൌഹൃദം ശരിയായത് ചെയ്യുന്നതിലാണെന്ന് മഹാഭാരതം ഉൾക്കൊള്ളി ക്കുന്നു. സുഹൃത്ത് തെറ്റായ വഴി തിരിഞ്ഞാൽ അതിൽ പിന്തുണയ്ക്കാതെ, നീതിയുടെയും ധർമ്മത്തിന്റെയും പാതയിലായിരിക്കണമെന്ന് ഈ പുരാണം പഠിപ്പിക്കുന്നു. കൃഷ്ണൻ പാണ്ഡവരെയും  കൌരവരെയും സുഹൃത്തുക്കളായി കണ്ടുവെങ്കിലും ധർമ്മപക്ഷത്താ യിരുന്നു അദ്ദേഹം നിലകൊണ്ടത്.

ഉപസംഹാരം

മഹാഭാരതം സൌഹൃദത്തിൽ അടങ്ങിയിരിക്കുന്ന നന്മകളെയും ധാർമിക മൂല്യങ്ങളെയും അതുല്യമായി പ്രതിപാദിക്കുന്നു. കൃഷ്ണനും അർജുനനും, കർണനും ദുര്യോധനനും, ദ്രൌപദിയും കൃഷ്ണനും തമ്മിലുള്ള ബന്ധങ്ങൾ ഇതിന് ഉദ്ദാഹരണ ങ്ങളാണ്. മഹാഭാരതത്തിലെ സൌഹൃദം വിശ്വാസം, ത്യാഗം, ധർമ്മനിഷ്ഠ എന്നിവയിൽ അധിഷ്ഠിതമാണ്.

അർജുനനോട് കൃഷ്ണൻ നൽകുന്ന ഉറച്ച പിന്തുണയും മാര്‍ഗനിർദ്ദേശവും ബുദ്ധിയിലും ധാർമ്മിക കർമ്മബോധത്തിലുമുള്ള സൌഹൃദത്തിന്റെ ഉദാത്ത രൂപ മാണ്. സത്യസന്ധമായ സ്നേഹബന്ധം മനുഷ്യനെ ധർമ്മപഥത്തിലേക്ക് നയി ക്കണം എന്നതിന്റെ ഉദാഹരണമാണിത്. എന്നാൽ, കർണന്റെ ദുര്യോധനനോടുള്ള ആത്മാർത്ഥത ധാർമ്മികതയില്ലാത്ത വിധേയത്വം ദുർഗതിക്കിടയാക്കുന്നുവെന്നും അത് സൂചിപ്പിക്കുന്നു.

ദ്രൌപദിയും കൃഷ്ണനും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം നിബദ്ധമായ ആത്മാർത്ഥതയും ദൈവികസംരക്ഷണവും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. ആപത്തിൽപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന സൌഹൃദ ങ്ങളെ പിന്തുണയ്ക്കേണ്ടതിന്റെ മൂല്യമാണ് ഇവർ കാണിക്കുന്നത്.

മഹാഭാരതം നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നത് സൌഹൃദം ഒരു പുണ്യബന്ധം മാത്രമല്ല, അതൊരു ഉത്തരവാദിത്തപരമായ കടമയും ആണെന്ന് തന്നെയാണ്. സന്തോഷ ത്തിലും ദുഃഖത്തിലും ഒപ്പം നിൽക്കുക മാത്രമല്ല, സൗഹൃദം ധാർമ്മിക പഥത്തിൽ ഒരേ രീതിയിൽ മുന്നോട്ടു പോകാനുള്ള  ദിശാബോധം നൽകുന്ന ഒരു ഊർജ്ജ സ്രോതസ്സു കൂടിയാണ്.

മഹാഭാരതത്തിലെ സൌഹൃദം അതിന്റെ അതിരുകൾ കടന്ന് നമ്മെ  ജീവിതത്തെക്കുറിച്ച് പഠിപ്പിക്കുന്നു. വിശ്വാസം, ത്യാഗം, ബഹുമാനം, സത്യസന്ധത, ധാർമികത എന്നിങ്ങനെ നിരവധി മൂല്യങ്ങൾ സൌഹൃദത്തിലൂടെ ഈ മഹാകാവ്യം നമ്മിൽ ഉണർത്തുന്നു. സൌഹൃദം അത്രമേൽ ഉയർന്ന ഒരു ബൌദ്ധിക-മനഃശാസ്ത്രീയ ബന്ധമാണെന്ന് മഹാഭാരതം പ്രതിപാദിക്കുന്നു.

ഉദ്ധരണികൾ:

1. മഹാഭാരതം, ശാന്തിപർവം, അധ്യായം 137, ശ്ലോകം 17

2. ഋഗ്വേദം, മണ്ഡലം 1, മന്ത്രം 8

3. ശുക്ല യജുർവേദം, അധ്യായം 40, ഈശോപനിഷത്ത്, മന്ത്രം 15

ഗ്രന്ഥസൂചികകൾ

1.  The Indian Epics Retold – R.K. Narayan, Penguin Books, 2008.

2.   Epic Characters of Mahabharata – Sri Hari & Dr. M.K. Bharathiramanachar, Bharata Samskruthi Prakashana, 2019.

3.   Mahabharata – C. Rajagopalachari, Bharatiya Vidya Bhavan, 1951.

4.   Puranic Encyclopaedia – Vettam Mani, Motilal Banarsidass, 1975.

അശ്വതി. എം

ഗവേഷക വിദ്യാർത്ഥിനി

ഡോ. ലക്ഷ്മി വിജയൻ. വി. ടി

ഗവേഷണ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശക

സംസ്കൃത വിഭാഗം

സർക്കാർ സംസ്കൃത കോളേജ്

പാളയം, തിരുവനന്തപുരം